Rozwój językowy i motoryczny człowieka są ze sobą mocno powiązane.

Gesty, które bardzo często towarzyszą komunikacji werbalnej, niejednokrotnie bywają skuteczniejszym przekaźnikiem treści niż same słowa. Natomiast język migowy czy Makaton to sposoby komunikacji alternatywnej, w przypadku których ruch jest podstawą.

Rozwój ruchowy a rozwój mowy
Wraz z rozwojem ruchowym następuje rozwój mowy. Im starsze dziecko, tym sprawność motoryczna jest lepsza i to samo można zaobserwować w zakresie mowy. Natomiast dzieci z zaburzeniami rozwoju bardzo często mają trudności z kontrolowaniem własnego ciała. Opóźniony rozwój ruchowy może powodować zaburzenia lateralizacji oraz orientacji przestrzennej. Ponadto obserwuje się niezręczność manualną, która najczęściej objawia się zbyt słabym lub zbyt mocnym napięciem mięśniowym i nieprawidłowym chwytem narzędzia pisarskiego. Zbyt słaby lub zbyt mocny chwyt to przyczyny stawiania niekształtnych liter oraz wolnego tempa pisania. Dziecko ma wtedy problemy z tworzeniem estetycznych notatek, opuszcza litery, nie zapisuje wszystkiego, „gubi się”, co wywołuje frustrację, gniew i rezygnację. Tego typu problemy mogą być również powodem ograniczania kontaktów z rówieśnikami.
Zachęcajmy dzieci do jakiejkolwiek aktywności ruchowej. Pamiętajmy jednak, że dziecko musi wybrać odpowiedni dla siebie rodzaj ruchu, taki, który będzie mu sprawiał przyjemność i w zakresie którego będzie mogło odnosić sukcesy.

Codzienna gimnastyka
Dzieci uczą się poprzez działanie i poznają świat wszystkimi zmysłami. Podczas ulubionych zajęć skaczą, biegają, kręcą się. Krótka gimnastyka pomoże się zrelaksować, poprawi krążenie, dotleni organizm, przyczyni się do efektywnego przyswajania informacji.
Amerykanin dr Paul E. Dennison, jako że sam miał problemy z nauką i bardzo dobrze znał problemy szkolne, opracował zestaw ćwiczeń gimnastyki mózgu, która ma na celu efektywne przyswajanie, przetwarzanie i przechowywanie zdobytych informacji. Opracowany przez niego zestaw ćwiczeń to sekwencje ruchów całego ciała. Według Dennisona ćwiczenia gimnastyki mózgu powinny być wykonywane możliwie jak najczęściej, nawet kilka razy dziennie. Oto przykłady niektórych ćwiczeń:
1. Ćwiczenia naprzemienne – poprawiają pisanie, słuchanie, czytanie i rozumienie, pozytywnie wpływają na koordynację ruchową lewej i prawej strony ciała: dotykanie lewą dłonią prawego łokcia i odwrotnie, dotykanie lewą dłonią prawego ucha i odwrotnie, dotykanie lewą dłonią prawego kolana i odwrotnie.
2. Leniwe ósemki – ćwiczenia na przekraczanie linii środka, poprawiają koordynację wzrokową, aktywizują mózg, wspomagają mechanizm czytania. Pozycja stojąca, lewa ręka wyciągnięta przed siebie, pięść zaciśnięta, kciuk skierowany ku górze. Kciukiem rysujemy w powietrzu kształt położonej ósemki (znaku nieskończoności), wodząc oczami za ręką. Ruch zaczynamy zawsze w lewo do góry. Powtarzamy to samo prawą ręką, a później obiema jednocześnie.
3. Aktywna ręka – ćwiczenie wspomaga rozwój wyraźnej mowy i zdolności językowych, rozluźnia przeponę i poprawia koordynację ręka–oko. Pozycja stojąca, ręka podniesiona w górę, chwytamy ją drugą ręką w okolicy łokcia. Podniesiona ręka stawia opór ręce trzymającej w czterech kierunkach: do przodu, do tyłu, do ucha i od ucha. Ćwiczenie wykonujemy na wdechu. Powtarzamy, zmieniając ręce.
4. Oddychanie przeponowe – ćwiczenie wpływa na rozluźnienie centralnego układu nerwowego, głośne czytanie i mowę. Pozycja stojąca lub leżąca, ręce na brzuchu, na wdechu ręce się podnoszą, a na wydechu opuszczają. Na wdechu liczymy do trzech, na wydechu również. W tym ćwiczeniu należy być ostrożnym, ponieważ zbyt duża dawka tlenu dostarczona organizmowi może powodować zwroty głowy.

Świadomość poczucia własnego ciała
Warunkiem posługiwania się zrozumiałą mową jest świadomość poczucia własnego ciała. Kłopoty natury fizycznej lub psychicznej mogą w znacznym stopniu zaburzyć rozwój mowy. Nieświadomość poczucia ciała może powodować brak wiary we własne siły, lęki przed podejmowaniem prób komunikacyjnych oraz problemy z wypowiadaniem się. Fizyczne skrępowanie powoduje hamowanie myślenia i problemy z koncentracją, znacznie też utrudnia komunikację. Na pewno każdy z nas przeżył kiedyś sytuację, w której zdenerwował się lub zawstydził do tego stopnia, że całkowicie zapomniał, co miał powiedzieć lub nawet zapomniał, jak się mówi. Dlatego tak ważne jest we wczesnej terapii logopedycznej oraz edukacji wczesnoszkolnej wprowadzenie ćwiczeń, które będą pomagały uświadamiać dziecku poczucie własnego ciała. Przykłady ćwiczeń:
1. Piosenka na powitanie – ćwiczenia można przeprowadzić w pozycji stojącej, siedzącej lub leżącej. Dziecko wita się z częścią własnego ciała, którą wymienia dorosły, np. „Przywitaj swoją głowę”, „Przywitaj prawą rękę”, „Przywitaj lewe kolano” itd. Możliwości jest wiele.
2. Wygibasy – zabawa polega na tworzeniu zabawnych figur z własnego ciała. Dorosły wypowiada zdanie niedokończone, a zadaniem dziecka jest dokończyć zdanie słowem i gestem, np. mówimy: „Twój łokieć dotyka…..”, dziecko odpowiada „lewego kolana” i dotyka łokciem lewego kolana. Możemy zamienić się rolami i poprosić, aby wymyślało zadania dla nas.
3. Czego dotykam? – podczas tego ćwiczenia dzieci powinny leżeć na podłodze. Można je przeprowadzić w parach, wówczas jedna osoba leży i ma zamknięte oczy, druga siedzi obok i dotyka różnych części ciała osoby leżącej. Osoba, która leży, ma za zadanie odpowiedzieć, jaka część ciała została dotknięta, np. „Dotknąłeś mojego lewego kolana”, „Dotknęłaś mojego prawego ramienia” itp. Po kilku próbach zamieniamy się miejscami.

Opracowała: Agnieszka Andrzejewska