Afazja dziecięca to zaburzenie mowy, o którym mówimy, gdy dwu-, trzyletnie dziecko nie robi postępów w komunikacji językowej. Jakie objawy świadczą o afazji dziecięcej i na co rodzice powinni zwrócić uwagę? 

Każdy rodzic z niecierpliwością oczekuje momentu, gdy usłyszy pierwsze słowo wypowiedziane przez swoją pociechę. Co jednak zrobić, gdy dziecko po ukończeniu 2., 3. roku życia, a nawet starsze, nadal nie robi postępów w komunikacji językowej lub wręcz zdaje się nie rozumieć co do niego mówimy?
Z pewnością nie warto czekać aż problem minie samoistnie. Objawy takie mogą, choć oczywiście nie muszą, świadczyć o afazji dziecięcej i tylko zasięgnięcie porady doświadczonego logopedy pozwoli nam wyjaśnić przyczyny problemów językowych dziecka.

Afazja nie występuje u osób zdrowych i zawsze świadczy o chorobie. Afazja ruchowa (tzw. afazja Broki) powstaje na skutek uszkodzenia obszaru kory mózgowej odpowiadającego za generowanie mowy – tzw. ośrodka Brocka, który znajduje się w płacie czołowym.

Afazja definiowana jest jako zaburzenie mowy, które powstaje na skutek uszkodzenia w korze mózgu ośrodków odpowiedzialnych za mowę. Wyróżniamy kilka rodzajów afazji: ruchową, czuciową, mieszaną, amnestyczną.

Afazja motoryczna (inaczej afazja ekspresyjna lub ruchowa) polega na upośledzeniu wypowiadania się.

Afazja czuciowa (afazja odbiorcza) polega na zaburzeniu rozumienia pytań, poleceń, wypowiadanych zdań i słów. Jest następstwem uszkodzenia kory mózgowej odpowiadającej za analizę informacji słuchowej (tzw. ośrodek Wernickego).

Afazja mieszana, nazywana także całkowitą, stanowi połączenie ruchowych i czuciowych zaburzeń afatycznych.

Afazja amnestyczna (inaczej afazja nominalna, anomia) to niemożność nazwania przedmiotów przy zachowaniu świadomości ich przeznaczenia i sposobu używania. Gdy podpowiemy błędną nazwę przedmiotu, chory zdaje sobie sprawę z błędu, natomiast w przypadku podpowiedzenia prawidłowej nazwy potwierdzi ją, a nawet powtórzy.

Specjaliści wyodrębniają również afazję dziecięcą, będącą pierwotnym upośledzeniem mowy. Nie wynika ono jednak z głuchoty, niedorozwoju umysłowego czy schizofrenii. Najczęściej występuje jako afazja motoryczna, u dziecka bardzo rzadko występują trudności w rozumieniu mowy.

Przyczyny tego zaburzenia nadal nie są jednoznacznie stwierdzone, choć najczęściej przyjmuje się, że są one efektem uszkodzenia lub też niedokształcenia pewnych struktur mózgowych na skutek zaburzeń wrodzonych, urazów w okresie prenatalnym, urazów w okresie niemowlęcym i wczesnodziecięcym oraz powstają w wyniku przebytych chorób.    

W zależności od okresu pojawienia się uszkodzeń wyróżniamy afazję dziecięcą wrodzoną i afazję nabytą, w przypadku której uszkodzenia, często urazy mechaniczne głowy, pojawiają się nie wcześniej niż w 2. roku życia dziecka.

Objawy afazji dziecięcej

• mowa nie rozwija się wcale bądź też rozwija się ze znacznym opóźnieniem;
• pomimo prawidłowego słuchu dzieci nie rozumieją znaczenia wypowiadanych do nich słów, przez co nie wykonują poleceń, nie są w stanie skupić się na czytanej bajce;
• zaburzenia te nie współistnieją z problemami natury emocjonalnej i upośledzeniem funkcji poznawczych;
• problemy z wypowiadaniem słów w trybie zarówno spontanicznym jak i naśladowczym;
• zniekształcanie brzmienia słów;
• niemożność wypowiadania słów dłuższych, początkowo nawet dwusylabowych;
• łatwe zapominanie brzmienia już wcześniej utrwalonego słowa;
• dzielenie słów na sylaby dla ułatwienia sobie ich wypowiedzenia;
• „artykulacja próbna”: czyli ciche przygotowanie się przed właściwym użyciem słowa;
• ubogie słownictwo;
• ograniczanie się do jednowyrazowych wypowiedzi;
• w przypadku zaistnienia dłuższych wypowiedzi: poważne zaburzenia składni.

Oczywiście, należy pamiętać, że spektrum objawów i ich nasilenie może się znacznie różnić u każdego dziecka.

Afazja dziecięca: terapia

Należy zdawać sobie sprawę, że postawienie prawidłowej i rzetelnej diagnozy afazji dziecięcej jest procesem długotrwałym i wymaga zazwyczaj kilku wizyt u specjalisty. Logopeda przeprowadzi ocenę mowy dziecka - zarówno umiejętności tworzenia wypowiedzi pod względem treściowym, językowym i fonetycznym, jak i rozumienia słyszanych komunikatów. Oceni budowę i funkcję narządów mowy oraz umiejętność powtarzania. Będzie obserwował również zachowanie dziecka, jego sprawność motoryczna, rozpoznawanie dźwięków, orientację przestrzenna i lateralizację.

Terapia powinna być poprzedzona wnikliwą diagnozą i podjęta natychmiast po jej przeprowadzeniu. Proces terapeutyczny afazji dziecięcej musi obejmować swym zasięgiem całe środowisko życia dziecka, a więc rodzinę, przedszkole lub szkołę.

Jakie ćwiczenia pomogą, gdy dziecko cierpi na afazję?

Ćwiczenia obejmują stymulację mowy i jej rozumienia, a więc przyswajanie wyrazów na tle sytuacyjnym, stymulowanie powtarzania i utrwalania wypowiedzi, wyróżniania przez specjalny gest bądź intonację nazw w wypowiedzeniu. Ważne jest, aby w domu dużo mówić do dziecka i starać się mu w miarę możliwości pokazywać to, o czym mówimy.

Efekty terapii zależą w dużej mierze od tego, z którym typem afazji dziecięcej dziecko się zmaga. Afazja ekspresyjna dużo łatwiej poddaje się terapii od afazji percepcyjnej, co oczywiście nie oznacza, iż jesteśmy w tej walce na straconej pozycji. Pewne jest natomiast, że szybkie podjęcie ćwiczeń logopedycznych i ich konsekwentne stosowanie przyniesie dla naszej pociechy wymierne korzyści oraz pozwoli uniknąć pojawienia się trudności w późniejszym życiu dziecka.

To, że podjęcie terapii jest konieczne, nie pozostawia żadnych wątpliwości. Nieleczona afazja dziecięca może doprowadzić do poważnych trudności w nauce szkolnej, a także do problemów dziecka w sferze społecznej i emocjonalnej.