Zaburzenia emocjonalne u dzieci

Zaburzenia emocjonalne mające początek we wczesnym dzieciństwie to stany lękowe. Lęk i złość to podstawowe emocje towarzyszące w normalnym rozwoju jednostki jako istoty społecznej. Informują nas o zagrożeniu, które niosą różne sytuacje życiowe i jak na nie odpowiednio reagować. Zatem nieadekwatnie silny lęk destabilizujący życie, powodujący znaczne ograniczenie funkcjonowania człowieka w różnych sferach jego życia oraz niemieszczący się w kryteriach uznawanych na normę rozwojową dla danego wieku stanowi o spektrum zaburzeń lękowych.

Lęki jako normalny przejaw rozwoju emocjonalnego:

• od 8 miesięcy do 2 lat boją się separacji od opiekuna,
• między 2 a 4 rokiem życia pojawiają się nowe lęki takie jak lęk przed zwierzętami i ciemnością;
• między 4 a 6 rokiem życia rozwija się wyobraźnia dziecka i tworzy wyobrażenia duchów półludzkich-półzwierzęcych potworów oraz niewytłumaczalnych dźwięków pojawiających się w nocy;
• po 6 roku życia dzieci w większym stopniu boją się zranienia, śmierci i naturalnych klęsk żywiołowych;
• w okresie adolescencji dziecko może obawiać się, że nie będzie akceptowane przez grupę rówieśniczą.

Co można zatem powiedzieć o lęku? Jak go odróżnić od strachu?

• niejasny związek między lękiem a zagrożeniem;
• przewlekły;
• ciągły niepokój;
• może nie mieć obiektu;
• niejasny początek;
• uporczywy;
• niejasne ustąpienie;
• bez jasnych granic;
• zagrożenie rzadko jest bliskie;
• wzmożona czujność;
• fizyczne doznania czujności;
• zagadkowy charakter.

Przyczyny zaburzeń lękowych okresu rozwojowego:

• zaburzone poczucie bezpieczeństwa we wczesnym dzieciństwie;
• trudne wydarzenia rodzinne w których uczestniczy dziecko (rozstania, przeprowadzki, rozwód, choroby, śmierć bliskiej osoby i inne);
• nieprawidłowe relacje rodzinne i wysoki poziom lęku w rodzinie (konflikty, neurotyzm);
• patologia w funkcjonowaniu rodziców, zwłaszcza matek;
• występowanie u rodziców zaburzeń lękowych, lub też depresyjnych, czy innych chorób psychicznych;
• czynniki genetyczne, czynniki środowiskowe;
• uczenie się lękowego reagowania (poprzez obserwację, modelowanie).

Charakterystyczne objawy lęku występujące w kilku sferach:

w sferze somatycznej (mowa ciała), co powoduje:

• przyspieszenie oddechu;
• suchość w jamie ustnej lub nadmierne ślinienie się;
• wzmożona perystaltyka jelit np. biegunka;
• przyspieszenie akcji serca;
• zaczerwienienie lub bladość powłok;
• rozszerzenie źrenic;
• wzmożona potliwość;
• wzmożone napięcie mięśni.

w sferze poznawczej:

• luki w pamięci;
• zapominanie;
• trudności w koncentracji;
• chaos myśli.

w sferze emocji:

• drażliwość, złość;
• płaczliwość, lepkość emocjonalna.

w sferze behawioralnej:

• niepokój ruchowy lub zahamowanie ruchowe;
• drżenie,
• problemy z mówieniem,
• stereotypie ruchowe,
• czynności nawykowe np. obgryzanie paznokci

Nieefektywne sposoby redukcji lęków poprzez:

• nawyki ruchowe, rozładowujące napięcie poprzez ruch np. wyrywanie włosów, ssanie palca, onanizowanie się, obgryzanie paznokci;
• ukrywanie lęku (tzw. maskowanie) poprzez brawurowe zachowania/ błaznowanie czy niezgodną z wiekiem powagą, dążące do uzyskania aprobaty (uznania) przez społeczeństwo;
• zmiana postrzegania siebie samego czy sytuacji poprzez liczne kłamstwa tworzące wg tej osoby lepszy świat, powrót do wcześniejszych zachowań z poprzednich faz rozwojowych (np. udawanie raczkowania) oraz myślenie magiczne;
• ucieczka w wybrane zachowania przekierowujące koncentrację i obniżające na jakiś czas lęk: np. oglądanie tv, gry komputerowe, objadanie się.

Rodzaje zaburzeń lękowych wg ICD - 10 to min.: lęk przed separacją, zaburzenia lękowe w postaci fobii, lęk społeczny w dzieciństwie, uogólnione zaburzenie lękowe, zaburzenie obsesyjno-kompulsywne.

Literatura:

Kendal, P. C., Zaburzenia okresu dzieciństwa i adolescencji, GWP, Sopot 2018 r.,

Namysłowska I. (red.), Psychiatria dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012

Poczucie własnej wartości jest jednym z ważniejszych czynników naszej osobowości, regulatorem ludzkiego zachowania, wpływającym na stosunek jednostki do siebie jak i otoczenia.

Według Niebrzydowskiego i Brandena, poczucie własnej wartości stanowi min. o poczuciu własnej godności, szacunku wobec siebie oraz pewności siebie, determinującą efektywne działanie jednostki, zdolność podtrzymywania określonych ról w rodzinie, jak również w środowisku społecznym oraz stopień wolności osobistej.

Na poczucie własnej wartości wg Brandena składają się dwa aspekty:

• SAMOSKUTECZNOŚĆ, czyli radzenie sobie z wyzwaniami jakie niesie los oraz w zaufaniu we własne możliwości.
• POCZUCIE SZACUNKU WOBEC SIEBIE SAMEGO oraz postrzeganie siebie jako osoby godnej życiowego sukcesu i osobistego szczęścia.

Poczucie własnej wartości jest zatem podstawowym źródłem dobrego samopoczucia, a także warunkiem utrzymania równowagi psychicznej. Dzięki poczuciu własnej wartości uzyskujemy harmonijny rozwój osobowości, kształtujemy prawidłowe relacje społeczne i postawy intrapersonalne (wobec siebie samego).

W czym zatem pomaga poczucie własnej wartości:

• wiara w siebie redukuje potencjalne lęki i poziom zagrożenia,
• zwiększa odwagę,
• zapewnia poczucie bezpieczeństwa w relacjach społecznych,
• redukuje obawę przed odrzuceniem i wykluczeniem,
• motywuje do efektywnego rozwiązywania własnych problemów,
• pomaga w przezwyciężaniu trudności w kluczowych dla oceniania siebie dziedzinach życia,
• sprzyja pozytywnemu myśleniu oraz przekonaniu o posiadaniu kontroli i kompetencji.

Kształtowanie poczucia własnej wartości odbywa się głównie w środowisku rodzinnym. Jakie zatem warunki powinny być spełnione aby mogła powstać adekwatna samoocena u dziecka:

- bezwarunkowa akceptacja osoby dziecka,

- jasne i przestrzegane granice/zasady w relacjach z dzieckiem,

- szacunek i tolerancja wobec pomysłów dziecka z poszanowaniem ustalonych granic,

- konkretne jednakże dostosowane do potrzeb i możliwości wymagania i oczekiwania wobec dziecka.

Jaka zatem powinna być postawa rodziców wobec dziecka aby sprzyjać kształtowaniu adekwatnego poczucia własnej wartości u dziecka?

• słuchaj dziecka uważnie, nie domyślaj się, nie oceniaj,
• okazuj czułość, staraj się przekazywać pozytywne komunikaty,
• wskazuj dziecku możliwości jakie daje świat,
• przekazuj swoją postawą odważne podejście do życia,
• zwracaj uwagę na zachowania niezgodne z przyjętymi zasadami (konstruktywne karcenie),
• wspieraj dobrym słowem, zachowaniem gdy zdarzy się porażka,
• udzielaj pomocy w rozwijaniu zauważonych talentów, zainteresowań dziecka,
• ustalaj jasne i precyzyjne zasady zachowania,
• stawiaj oczekiwania szyte na miarę swojego dziecka, tak aby było je wstanie spełnić.

Symptomy niskiego poczucia własnej wartości u dziecka

Najbardziej optymalnym poczuciem własnej wartości jest jego umiarkowany poziom nazywany potocznie adekwatnym. W nazewnictwie poczucia własnej wartości mówi się także o jego bardzo wysokim poziomie, który również nie jest budujący dla osoby, która ma nierealistyczne myślenie  o swojej wiedzy, podejmowanych działaniach czy też możliwościach jakie stwarza jej świat.

Pamiętajmy jednak!!!, że poczucie własnej wartości zmienia się na przestrzeni lat, rozpoczyna się w rodzinnym domu gdzie jest kształtowane przez najbliższych dziecku, jednakże wraz z rozwojem dziecka na jego poziom mają wpływ inne spotykane osoby np. w szkole: nauczyciele, rówieśnicy jak również styczność z kulturą masową poprzez: internet, telewizję, radio. Sprzyjające kontakty pozwolą umocnić zdobyte adekwatne poczucie własnej wartości lecz mogą spowodować także jego wahania w kierunku powyżej lub poniżej normy, wówczas znów rodzice mogą okazać się wsparciem dla dorastającego nastolatka poszukującego swojego miejsca na ziemi.

Literatura:

Lewandowska-Kidoń T., Wosik-Kawala Danuta, Rozwijanie poczucia własnej wartości u dzieci w młodszym wieku szkolnym, Wydawnictwo Impuls, 2015r.

Schaffer R. Psychologia dziecka, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2005r.

Zajęcia z panią Eweliną są bardzo ciekawe i pouczające. Tym razem nasza pani psycholog zaproponowała Róży i Indze udział w konkursie plastycznym "Jesienne parasole" organizowanym przez Miejskie Przedzkole nr 39 im Tajemniczego Ogrodu w Katowicach - na co dziewczynki chętnie przystały. Pod kierunkiem pani Eweliny wykonały przepiękne jesienne prace plastyczne.

Czym jest nieśmiałość oraz jak z nią walczyć?

Osoba nieśmiała to taka, u której dostrzegamy pewne objawy w trzech sferach: zachowaniu, emocjach oraz w sposobie myślenia o sobie samym. Nieśmiałość ujawnia się już w wieku dziecięcym.

W sferze zachowania takie dzieci bardzo często przyjmują postawy bierne:

• są małomówne lub mówią cicho, nie utrzymują kontaktu wzrokowego zwłaszcza w chwili wypowiedzi na forum grupy, czerwienią się, trzęsą im się rączki, nadmiernie pocą się,
• nie podejmują działań z własnej inicjatywy,
• nie zgłaszają się samodzielnie do odpowiedzi na pytania,
• bawią się przeważnie samodzielnie,
• podporządkowują się zdaniu większości,
• nie bronią swojego stanowiska, sposobu myślenia, działania.

w sferze emocjonalnej:

• zastanawiają się nad tym co myślą o nim inni, jak zostanie to przez nich odebrane,
• oczekują i przewidują trudności na drodze do celu,
• jeśli jakieś działanie zostanie podjęte i zakończone ze skutkiem negatywnym ich myśli ciągle powracają do chwili kiedy odniosły porażkę, co nie pozwala na wyciągnięcie konstruktywnych wniosków i pójście dalej,
• bardzo łatwo mogą przejść ze stanu zadowolenia w smutek i odwrotnie.

w sferze samoorientacji charakteryzują je:

• brak wiary we własne możliwości,
• niskie lub bardzo niskie poczucie własnej wartości,
• ciągłe obawy dotyczące ewentualnych krytyki, niepowodzeń, porażek.

Dlaczego stajemy się nieśmiali ?:

Badacze tego zjawiska wskazują na trzy możliwości. Pierwszą z nich jest ujęcie fizjologiczne upatrujące winę w konstrukcji układu nerwowego, który jest bardzo czuły na czynniki stresogenne. Drugie ujęcie mówi iż to nasze cechy osobowości, a dokładnie ich układ odpowiada za występowanie nieśmiałości tzn. różnice między tym jacy jesteśmy (ja realne) a tym jacy chcemy być (ja idealne). Konflikt między tymi dwoma sferami powoduje niemożliwość sprostania stawianym wymaganiom przez środowisko. Trzecim uwarunkowaniem nieśmiałości jest środowisko w którym rośniemy i funkcjonujemy, czyli nasza najbliższa rodzina - zbyt surowa i wymagająca lub też nadmiernie opiekuńcza - wyręczająca. Zbyt wysokie wymagania powodują niemożność sprostania, a tym samym niską samoocenę. Zbyt niskie wymagania z kolei to, że osoba nie wie, co tak naprawdę umie, gdyż nie miała nigdy możliwości sprawdzenia siebie. W związku z powyższym nie podejmuje wyzwań bo boi się porażki. Nieśmiałość może też być spowodowana trudnymi warunkami materialno-bytowymi, czyli czuciem się gorszym w stosunku do innych ze względu na brak odpowiednich środków na ubrania, zabawki czy też niską pozycję rodziców.

Nieśmiałość zaburza zarówno sferę poznawczą ale prze wszystkim sferę emocjonalno- społeczną tak ważną na tym etapie rozwoju jednostki:

sfera poznawcza:

• trudności w zapamiętywaniu nowego materiału (skupienie na samym sobie, tego co odczuwam),
• trudności w wypowiedziach na forum grupy (jąkanie się, mówienie cicho),
• niemożność pokazania swoim umiejętności lub wiedzy (wstyd przed oceną),
• unikanie pewnych aktywności, zasłanianie się złym samopoczuciem,
• brak umiejętności cieszenia się z własnych sukcesów,
• podejmują się aktywności, które są im znane jasne a tym samym nie uczą ich nic nowego,
• trudności z logicznym myśleniem w nowych stresujących sytuacjach np. wypowiedzi na forum grupy.

sfera emocjonalno-społeczna:

• trudności w nawiązywaniu kontaktów ich podtrzymywaniu,
• brak przyjaciół, znajomych,
• tracenie możliwości bycia docenianym, lubianym, potrzebnym
• poczucie bycia innym nie przystającym do grupy,
• skłonności do smutku, płaczu, izolacji,depresji,
• chęć przebywania blisko dorosłych.

RODZICU - jak możesz pomóc dziecku przezwyciężyć nieśmiałość?

• pamiętaj że sukces leży w zasięgu, jednak najważniejsza w tym procesie jest bezwarunkowa akceptacja, miłość i szacunek do własnego dziecka,
• poświęcaj dziecku własny czas, skupiaj się na zabawie z nim (po prostu bądź z  nim czynnie),
• doceniaj, gdy coś mu się uda,
• chwal jego mocne strony,
• stwarzaj sytuacje w których może się wykazać (dostosowane do jego możliwości),
• rozmawiaj o jego problemach, trudnych sytuacjach,
• nie bagatelizuj jego problemów, ty też je miałeś będąc w jego wieku,
• naucz dziecko że nie zawsze jesteśmy doskonali i że nasze porażki uczą nas postępowania w przyszłości,
• ucz umiejętności społecznych poprzez zabawy typu na niby „wycieczka po zakupy do sklepu”, jeśli opanuje te umiejętności zaproponuj realne wyjście do sklepu, gdzie ma kupić pewne produkty, ty zawsze jesteś z boku i pomagasz jeśli wymaga tego sytuacja,
• czytaj opowiadania, książki na temat nieśmiałych zwierzątek, dzieci (będą tam propozycje rozwiązań pewnych sytuacji), po przeczytaniu porozmawiaj o tej lekturze z dzieckiem.

Literatura:

Bandelow B., Nieśmiałość, czym jest i jak ją pokonać, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 2011r,

Zimbardo P. G., Nieśmiałość, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010r.,