Zaburzenia emocjonalne u dzieci

Zaburzenia emocjonalne mające początek we wczesnym dzieciństwie to stany lękowe. Lęk i złość to podstawowe emocje towarzyszące w normalnym rozwoju jednostki jako istoty społecznej. Informują nas o zagrożeniu, które niosą różne sytuacje życiowe i jak na nie odpowiednio reagować. Zatem nieadekwatnie silny lęk destabilizujący życie, powodujący znaczne ograniczenie funkcjonowania człowieka w różnych sferach jego życia oraz niemieszczący się w kryteriach uznawanych na normę rozwojową dla danego wieku stanowi o spektrum zaburzeń lękowych.

Lęki jako normalny przejaw rozwoju emocjonalnego:

• od 8 miesięcy do 2 lat boją się separacji od opiekuna,
• między 2 a 4 rokiem życia pojawiają się nowe lęki takie jak lęk przed zwierzętami i ciemnością;
• między 4 a 6 rokiem życia rozwija się wyobraźnia dziecka i tworzy wyobrażenia duchów półludzkich-półzwierzęcych potworów oraz niewytłumaczalnych dźwięków pojawiających się w nocy;
• po 6 roku życia dzieci w większym stopniu boją się zranienia, śmierci i naturalnych klęsk żywiołowych;
• w okresie adolescencji dziecko może obawiać się, że nie będzie akceptowane przez grupę rówieśniczą.

Co można zatem powiedzieć o lęku? Jak go odróżnić od strachu?

• niejasny związek między lękiem a zagrożeniem;
• przewlekły;
• ciągły niepokój;
• może nie mieć obiektu;
• niejasny początek;
• uporczywy;
• niejasne ustąpienie;
• bez jasnych granic;
• zagrożenie rzadko jest bliskie;
• wzmożona czujność;
• fizyczne doznania czujności;
• zagadkowy charakter.

Przyczyny zaburzeń lękowych okresu rozwojowego:

• zaburzone poczucie bezpieczeństwa we wczesnym dzieciństwie;
• trudne wydarzenia rodzinne w których uczestniczy dziecko (rozstania, przeprowadzki, rozwód, choroby, śmierć bliskiej osoby i inne);
• nieprawidłowe relacje rodzinne i wysoki poziom lęku w rodzinie (konflikty, neurotyzm);
• patologia w funkcjonowaniu rodziców, zwłaszcza matek;
• występowanie u rodziców zaburzeń lękowych, lub też depresyjnych, czy innych chorób psychicznych;
• czynniki genetyczne, czynniki środowiskowe;
• uczenie się lękowego reagowania (poprzez obserwację, modelowanie).

Charakterystyczne objawy lęku występujące w kilku sferach:

w sferze somatycznej (mowa ciała), co powoduje:

• przyspieszenie oddechu;
• suchość w jamie ustnej lub nadmierne ślinienie się;
• wzmożona perystaltyka jelit np. biegunka;
• przyspieszenie akcji serca;
• zaczerwienienie lub bladość powłok;
• rozszerzenie źrenic;
• wzmożona potliwość;
• wzmożone napięcie mięśni.

w sferze poznawczej:

• luki w pamięci;
• zapominanie;
• trudności w koncentracji;
• chaos myśli.

w sferze emocji:

• drażliwość, złość;
• płaczliwość, lepkość emocjonalna.

w sferze behawioralnej:

• niepokój ruchowy lub zahamowanie ruchowe;
• drżenie,
• problemy z mówieniem,
• stereotypie ruchowe,
• czynności nawykowe np. obgryzanie paznokci

Nieefektywne sposoby redukcji lęków poprzez:

• nawyki ruchowe, rozładowujące napięcie poprzez ruch np. wyrywanie włosów, ssanie palca, onanizowanie się, obgryzanie paznokci;
• ukrywanie lęku (tzw. maskowanie) poprzez brawurowe zachowania/ błaznowanie czy niezgodną z wiekiem powagą, dążące do uzyskania aprobaty (uznania) przez społeczeństwo;
• zmiana postrzegania siebie samego czy sytuacji poprzez liczne kłamstwa tworzące wg tej osoby lepszy świat, powrót do wcześniejszych zachowań z poprzednich faz rozwojowych (np. udawanie raczkowania) oraz myślenie magiczne;
• ucieczka w wybrane zachowania przekierowujące koncentrację i obniżające na jakiś czas lęk: np. oglądanie tv, gry komputerowe, objadanie się.

Rodzaje zaburzeń lękowych wg ICD - 10 to min.: lęk przed separacją, zaburzenia lękowe w postaci fobii, lęk społeczny w dzieciństwie, uogólnione zaburzenie lękowe, zaburzenie obsesyjno-kompulsywne.

Literatura:

Kendal, P. C., Zaburzenia okresu dzieciństwa i adolescencji, GWP, Sopot 2018 r.,

Namysłowska I. (red.), Psychiatria dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012